Ders Adı Lif Teknolojisi
Ders Kodu TEK-3101
Dersin Türü Zorunlu
Ders Biriminin Seviyesi Ön Lisans
Yıl 1
Dönem 1.Yarıyıl
AKTS 4
Dersi Veren(ler) Füsun Ergül
Dersin Yardımcıları
Ders İşleme Biçimi Yüz Yüze
Önkoşul Dersleri
Dersin İçeriği Lif tanımı,tekstil liflerinin sınıflandırılması,tekstil liflerinin iç yapısı ve temel özellikleri,bitkisel lifler,hayvansal lifler Kimyasal lif tanımı elde edilme prensipleri ve yöntemleri,tekstrüzasyon ve tekstüre lif elde etme yöntemleri,rejenere lifler,sentetik lifler
Dersin Verildiği Diller Türkçe
Dersin Amacı Öğrencileri doğal ve kimyasal liflerin fiziksel ve kimyasal özellikleri, elde edilişleri,kullanım alanları hakkında bilgilendirmektir.
No Dersin Kazanımları  
1 1.Tekstil liflerinin tanım ve önemini anlama
2 2.Tekstil liflerinin genel özellikleri hakkında bilgi sahibi olma
3 3.Tekstil liflerinin sınıflandırması hakkında bilgi sahibi olma
4 4.Doğal liflerin kullanım alanlarını öğrenme
5 5.Bitkisel liflerin kimyasal yapı ve özelliklerini öğrenme
6 6.Pamuk,sak lifleri,meyve ve yaprak lifleri hakkında bilgi sahibi olma
7 7.Hayvansal liflerin kimyasal yapı ve özelliklerini öğrenme
8 8.Yün,tiftik,ipek lifleri hakkında bilgi sahibi olma
DERSİN KAZANIMLARI / PROGRAM YETERLİKLERİ İLİŞKİ MATRİSİ
DKPY1PY2PY3PY4PY5PY6PY7PY8
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
5-Çok Yüksek İlişkili 4- Yüksek İlişkili 3-Orta İlişkili 2- Zayıf İlişkili 1-Çok Zayıf İlişkili 0-İlişkisiz
Hafta Konular  
1 Lif tanımı Lif tanımı
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
2 Tekstil liflerinin sınıflandırılması
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
3 Tekstil liflerinin iç yapısı
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
4 Tekstil liflerinin temel özellikleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
5 Doğal liflerin standartları, kullanım alanları
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
6 Bitkisel liflerin kimyasal yapısı ve özellikleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
7 Tohum (pamuk) liflerinin elde edilişi, fiziksel ve kimyasal yapısı, özellikleri, kullanım alanları, mikroskobik görünümleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
8 Deri ürünü liflerin (yün, tiftik) elde edilişi, fiziksel ve kimyasal yapısı, özellikleri, kullanım alanları, mik. gör.
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
9 Salgı ürünü ipeğin elde edilişi, fiziksel ve kimyasal yapısı, özellikleri, kullanım alanları, mikroskobik görünümleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
10 Kimyasal lif üretim yöntemleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
11 Rejenere selüloz ve protein liflerinin elde edilişleri, fiziksel-kimyasal yapıları, özellikleri ve mikroskobik görünümleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
12 Alginat ve kauçuk liflerinin elde edilişleri, fiziksel-kimyasal yapıları, özellikleri ve mikroskobik görünümleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
13 . PA , PES, PVC liflerinin elde edilişleri, fiziksel-kimyasal yapıları, özellikleri ve mikroskobik görünümleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
14 Poliolefin ve PUR liflerinin elde edilişleri, fiziksel-kimyasal yapıları, özellikleri ve mikroskobik görünümleri
  Ön Hazırlık: 1.Harmancıoğlu M., ?Lif Teknolojisi ?,Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1974,İzmir, Türkiye 2. Harmancıoğlu M.,Yazıcıoğlu T.,G., ?Lif Teknolojisi Uygulama Kitabı? Ege Üniversitesi Ziraat Fak., 1973, İzmir, Türkiye
No Bölüm Öğrenme Çıktısı Katkı Düzeyi
1 Orta öğretim düzeyi üzerindeki dersler ve uygulamalarla öğretilen tekstil alanındaki bilgi ve becerilere sahip olduğunu göstermek 5
2 Kazandığı bilgi ve becerileri doğru kullanarak sektörün ihtiyaç duyduğu kaliteli hizmeti sunabildiğini göstermek 5
3 Tekstil alanı ile ilgili uygulamalarda beklenmeyen durumları izleyerek değerlendirmek ve gerekli önlemleri alabilmek 4
4 Temel bilgisayar kullanımı yanı sıra tekstil alanı ile ilgili programları kullanabilmek 2
5 Sorumluluğu altında çalışanlarla sağlıklı iletişim kurup, takım çalışması yapabilmek 5
6 Yeterli olabilecek teknik yabancı dil bilgisine sahip olmak 3
7 İş güvenliği,işçi sağlığı,çevresel değerleri koruma,sosyal sorumluluklar,etik değerler hakkında bilgi sahibi olma 4
8 Atatürk ilke ve inkilapları hakkında bilgi sahibi olmak 2
Yarıyıl İçi Çalışmaları Sayısı Katkı Payı
Ara Sınav 1 100
Kısa Sınav 0 0
Ödev 0 0
Devam 0 0
Uygulama 0 0
Labaratuvar 0 0
Proje 0 0
Atölye 0 0
Seminer 0 0
Arazi Çalışması 0 0
Sözlü sınav 0 0
Portfolyo 0 0
Doküman İncelemesi 0 0
Performans değerlendirme 0 0
Sunum 0 0
Alan Çalışması 0 0
Vaka Çalışması 0 0
Video Kaydı 0 0
Öz değerlendirme 0 0
Akran Değerlendirme 0 0
Eşleştirme Testleri 0 0
Çoktan seçmeli test 0 0
Kısa Cevaplı test 0 0
Kontrol listeleri 0 0
Dereceleme Ölçekleri 0 0
Zihin Haritalama 0 0
Araştırma yazısı 0 0
Çevrimiçi anket 0 0
Çevrimiçi Kısa sınav 0 0
TOPLAM 0
Yıliçinin Başarıya Oranı 40
Finalin Başarıya Oranı 60
TOPLAM 100
AKTS kredilerinin belirlenmesinde öğrenci işyükü anketlerinden faydalanılmaktadır.
Etkinlik Sayısı Süresi Toplam
Ders Süresi (Sınav Haftaları Hariç) 14 3 42
Sınıf Dışı Ders Çalışma Süresi 14 3 42
Ödevler 0 0 0
Sunum 0 0 0
Proje 0 0 0
Laboratuar Çalışması 0 0 0
Arazi ya da Alan Çalışması 0 0 0
Ara Sınavlar 1 15 15
Yarıyıl Sonu Sınavı 1 15 15
İşyükü Saati (30) 30
Toplam İşyükü / Saat 114    
Dersin Akts Kredisi 4    
Ders Notu LİF: Belirli uzunluk incelik ve mukavemeti olan yumuşak eğrilip bükülmeye uygun maddeye lif denir. ELYAF: Renkli veya renksiz lif topluluğudur. Tekstilde kullanılan temel hammaddedir. Çeşitli işlemlerden geçirilerek iplik haline getirilir. Doğada lifli yapıya sahip birçok madde olmasına rağmen bunlardan sadece dokunmaya ve örmeye elverişli iplik halinde eğrilebilenler tekstil elyafı sınıfına girerler. Tekstil elyafının ticari değerinin olabilmesi için bazı temel özelliklere sahip olması gerekir. Örneğin son ürün çok pahalı olmayacak şekilde yeterli miktarda ve kolay elde edilebilmeli yeterince sağlam esnek ve eğrilebilir olmalıdır.Elyafın eğrilebilmesi için yüzeyinin pürüzlü, çapının her tarafta aynı ve ince olması gerekir. Ayrıca kolaylıkla boyanabilmeli ancak doğal halde istenmeyen renge sahip olmamalıdır. Bugün dokuma hammaddesi olarak kullanılan liflerin sayısı 10000 i geçmektedir. Bunların 700 den fazlasını bitkisel lifler oluşturmaktadır. TEKSTİL LİFLERİ DOĞAL VE KİMYASAL LİFLER OLARAK İKİYE AYRILIR DOĞAL LİFLER A)BİTKİSEL(SELÜLOZİK) LİFLER a)Tek Hücreli (Pamuk) b)Çok Hücreli ba)Sak (gövde) Lifleri (Keten Kenevir Jüt Rami...) bb)Yaprak Lifleri (Sisal..) bc) Meyve Lifleri (Koko...) B)HAYVANSAL(PROTEİN) LİFLER a)Yün ve kıllar (Yün Tiftik Deve tüyü...) b)İpek (Gerçek ipek Yabani İpek) C)MİNERAL LİFLER Asbest... PAMUK Pamuk yıllık bir bitkidir. Hasatı Ağustos ve Ekim aylarında yapılır. Tarlalardan elle veya makinelerle toplanan pamuklara KÜTLÜ PAMUK denir. Kütlü pamuk koza kabukları ve tohumlarından ayrılmak üzere çırçır makinelerine yollanır. Çırçırlanmış pamuklar balyalar haline getirilerek iplik fabrikalarına gönderilir. Pamuk bitkisi Antartika dışında dünyanın her yerinde yetiştirilmektedir. Bunun sonucu olarak çok sayıda ve kalitede pamuk üretilmektedir. Kalite genellikle lif boyu ile doğrudan ilgilidir. Pamuk lifleri lif boylarına göre 3 gruba ayrılır. a)Lif uzunluğu 2.5-6.5 cm olanlar: İnce ve parlak lifler en üst kalitededir. Çapları 10-15 mikrondur b) Lif uzunluğu 1.5-3 cm olanlar: Orta mukavemet orta parlaklıktadır. Dünyada üretilen pamukların büyük kısmı bu kalitededir. (12-17 mikron) c) Lif uzunluğu 1-2.5 cm olanlar: Kaba ve düşük kalitededir. Dayanıklılıkları azdır.(13-22 mikron) PAMUĞUN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Pamuk lifleri kremimsi beyaz renktedir. Renk iklim, yetişme şartları ve bitkinin türüne göre değişir. Havadan kolaylıkla nem alır. % 8.5 kadar nem tuttuğunda kuru hissedilebilir. Islandığında boyca ve ence kısalma gözlenir. Tüm selülozik elyafta olduğu gibi ıslandığında dayanıklılığı %30 civarında artar. PAMUĞUN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Pamuk lifi %100 e yakın oranda selüloz içerdiğinden selülozun tüm kimyasal özelliklerini gösterir.Kuvvetli asitle sıcak ve soğukta bozunur. H2SO4 de tamamen çözünür. Seyreltik asitlerde çürür. Seyreltik bazlar çok az etki eder. Ancak derişik bazlarda özel etkiler görülür.(Merserizasyon) 150oC nin üstündeki sıcaklıklarda bozunmaya başlar. 170oC de ise kavrulur. Direkt güneş ışığı sıcak ve nemli hava dayanıklılığını azaltır. Yakıldığında siyah-gri parmak arasında ezilebilen bir kül bırakır. Yanık kağıt kokusu duyulur. PAMUK LİFİNİN KİMYASAL YAPISI Her pamuk lifi tek hücreli bir tüycükdür. İklim koşullarının iyi gitmemesi , tarımın ihmal edilmesi vb nedenlerle hücre tam olarak gelişemeden ölebilir. Bu tür liflere ÖLÜ PAMUK denir. Her pamuk az veya çok miktarda ölü pamuk içermekle birlikte düşük kaliteli pamukta bunların miktarı daha fazladır. KETEN Keten ortalama 1m boyunda yıllık bir bitkidir. Gövde kısmından elde edilen liflerin boyu yetiştirildiği yere bağlı olarak 30-75 cm arasında değişir. Olgunlaşan bitki kök hizasından kesilir. Gövde kısmından odunsu hücrelerin ve lifleri birarada tutan yapışkan maddelerin uzaklaştırılmasıyla lifli kısım ele geçer.Odunsu kısmın yumuşatılması için çeşitli yöntemler vardır. a)Su ile ıslama b)çiğ ile ıslama c)Kimyasal maddelerle ıslama Islama işlemi sonrasında yapışkan maddelerin uzaklaştırılması için yıkama yapılır. Silindirler arasından geçirilerek yapılan KIRMA işleminin amacı ise odunsu dokunun kırılmasıdır. Esnek olan elyaf bu işlemden zarar görmez. Hallaç işlemi ile odunsu kısımlar liflerden tamamen ayrılır. Lifler eğrilerek istenilen incelikte iplik haline getirilir. Keten elyaf pamuğun iki katı daha sağlamdır.Pürüzsüz ve tüysüz oluşu çabuk kirlenmesini önler. İri gözenekli olduğundan teri hemen çeker. Teri tekrar buharlaştırma özelliği keten kumaşın serin tutmasını sağlar. Kaynar su, deterjanlar ketene etki etmez. Doğal parlaklığı vardır. En istenmeyen özelliği buruşmasıdır. KENEVİR(KENDİR) Liflerinin uzunluğu 90-180 cm arasındadır. Elyafı sert ve kabadır. Ketene göre daha sağlamdır. Suda kolay çürümez. Elyaf elde edilmesi ketende olduğu gibidir. Kenevir kaliteli sicim, ip, balık ağı, yelken bezi, çadır yapımında ve kaba halıların çözgü ipliklerinde kullanılır. JÜT Jüt bitkisinin gövdesindeki liflerden elde edilir. Yeşil gövdeli jütün elyafı daha kalitelidir. Bitki çiçek açtığı zaman gövde kök hizasından kesilir. Daha önce hasat edilen elyaf dayanıksız olur. Geç hasat ise liflerin sertleşmesine ve parlaklığını kaybetmesine neden olur. Islama işlemi 8 gün soğuk suda bekletilerek yapılır. Tahta tokmaklarla dövülen odunsu dokuların içinden lifler elle çekilerek ayrılır. Eğrilebilmesi için yağ-su karışımı ile yıkanarak yumuşatılır. Jüt keten ve kenevir kadar sağlam olmamasına rağmen ucuz olduğu için çok kullanılır. KOKO Hindistan cevizinin meyvesinin üstünü örten lifli tabakadan elde edilir. Suda 6-12 ay bekletilen cevizden ayrılan lifler iplik şeklinde eğrilir. 35-40 kg cevizden 3 kg iplik elde edilir. Suya çok dayanıklıdır. Hasır, çuval, fırça yapımında kullanılır. SİSAL Orta Amerika da yetişen sisal bitkisinin yapraklarından çıkarılan elyaftır. Lif uzunluğu 100-125 cm olup parlaklığı fazladır. Hasır, fırça, şapka yapımında kullanılır. YÜN Yün fabrikasyon amaçları bakımından tarama yünü ve tarak yünü olarak ikiye ayrılır. Tarama yünü KAMGARN yöntemine göre eğrilir. Tarama sırasında tarak dışı edilen kısa liflere tarak yünü denir. STREICHGARN yöntemine göre eğrilen bu ipliklerin kalitesi düşüktür. Yün kalitesi s sayısı ile belirlenir. En düşük kaliteli yün 32,s en yüksek kaliteli ise 90,s dir. YÜNÜN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ a)Yaylanma yeteneği: Bir tutam lif demetini sıkıştırdıktan sonra basıncın kalkması ile demetin eski biçimini ve hacmini almasına yaylanma yeteneği denir.Halı, döşemelik ve yatak yapılacak yün liflerinde bu özellik aranır. Sert lifler bu özelliği daha çok taşırlar. b)Uzama ve esneklik: Yaş haldeki yün başlangıçtaki uzunluğunun %70 ine kadar uzatılabilir. Çekim kuvveti kısa zamanda kaldırılırsa eski boyutuna kısa zamanda geri döner. Kuru yün ise çekildikten sonra kuvvet kaldırılırsa başlangıçtaki uzunluğunun yarısına hemen diğer yarısına da daha uzun sürede geri döner. Buruşan ve torbalanan yünlü giysiler bir süre askıda durmakla yeniden düzelir. c)Keçeleşme özelliği:Yün ve diğer kıl kökenli hayvansal liflerde görülen bu özellik sıcaklık,basınç ve özellikle baz çözeltilerinin etkisi ile mekanik hareketler sonucu elyafın boyca ve ence çekip kısalmasıdır. Battaniye, fötr şapka keçeleştirme işlemi görmüş malzemelerden yapılır. Sık yıkanması gereken malzemelerde istenmeyen bir özellik olan bu olaydan yaralanılmış olur. d)Biçimlenme Yeteneği: Yün ve diğer protein liflerine özgü olan bu özellik geçici veya kalıcı olarak meydana gelebilir. Islatılmış bir yünlü malzeme kurutulurken belli bir basınçla istenen şekilde tutulursa tamamen kuruduğunda bu şekli alır. Ve kuru kaldığı sürece şeklini korur. Ancak ıslatıldığında yeniden eski biçimine döner. e)İncelik: Yapılacak ipliklerin numaralarını ve kullanma yerlerini incelik belli eder. İncelik subjektif ve objektif olmak üzere iki türlü belirlenebilir. Subjektif yöntem el ve göz yardımıyla anlamadır. Ancak inceliğin cihaz yardımı ile yani objektif olarak doğru ve bilimsel bir şekilde belirlenmesi mümkündür. a)Mikroskop b)Lanametre c)Mikroprojeksiyon d)Mikroner ile incelik belirlenebilir. f)Uzunluk:Kaliteyi etkileyen önemli niteliklerden biri olmakla beraber daima incelikle birlikte değerlendirilir. Genel olarak ince yünler kısa, kalın yünler ise uzun olur. Uzunluk iki kısımda incelenir.a)Normal uzunluk veya lüle uzunluğu b)Gerçek uzunluk Yetiştirici tarafından değerlendirilen normal uzunluk lifin kıvrımlı halde iken gösterdiği uzunluktur. Endüstrici tarafından değerlendirilen gerçek uzunluk ise kıvrımları düzeltilince sahip olduğu uzunluktur. Uzunluğu belirleyebilmek için ya teker teker yada demet halinde cetvelle ölçüm yapılır. e)Kıvrımlılık(Ondülasyon) : Yün liflerinin normal uzunlukları ile gerçek uzunlukları arasındaki fark az veya çok kıvrımlı olmalarından ileri gelir. Kıvrımlar açık, normal ve yüksek olarak üçe ayrılır. Çok kıvrımlı liflerin iplikleri ince sağlam ve düzgündür. Yünler kabalaştıkça dalgalar açılmaya başlar. Yetersiz beslenme vb olumsuz şartlarda lifler tamamen düzleşebilir. Bunlara DOGGY yani kıvrımsız yapağı denir. Liflerde kıvrım sayısını ölçmek için KRİMPMETRE kullanılır. YÜNÜN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Yün hem asitlerle hem bazlarla reaksiyon verebilen AMFOTER bir maddedir. Bu özelliği boyamada büyük kolaylık sağlar. Asitlere karşı bazlardan daha dayanıklıdır. İki saat süre ile asitlerle kaynatılabilir. Kuvvetli bazlar yünü hızla çözerler. Zayıf bazlar ise temizleme amaçlı kullanıldığında sıcaklığın 60oC yi geçmemesine dikkat edilmelidir. TİFTİK Tiftik veya Ankara keçisi denilen hayvanlardan elde edilen liflerdir. Dünya piyasasında MOHER denilmektedir. Uzun, parlak ve yumuşak olduklarından tekstilin her alanında (giysi-döşemelik-perdelik-tela-halı ipi) kullanılırlar. Lif inceliği çap genişliğine bağlıdır. Çap 10-90 mikron arasında değişir. Bu nitelik hayvanın genç ve yaşlı olmasına bağlıdır. Hayvan yaşlandıkça lifleri kalınlaşır. Lif uzunluğu deyince iki kırkım arasında yani 12 aylık bir dönemde liflerin gösterdiği büyüme gücü anlaşılır. Lif uzunluğu hayvandan hayvana farklı olabileceği gibi aynı tulup üzerinde de bölgelere göre değişir. Tiftik lifleri renk ve parlaklık bakımından diğer hayvansal liflere göre büyük bir üstünlük taşır. Parlaklığın nedeni kütikül tabakasının fazla çıkıntılı olmamasıdır. . İPEK Dünyada ki ipek üretiminin başlıca kaynağı ipek böcekleridir. İpek böceklerinin larvalarını korumak amacıyla etraflarına ördükleri kozalar ipek liflerinden oluşur. Günlük hayatta kullandığımız ipek bu kozalardan elde edilir. İpek lifleri çok ince, uzun,hafif ve yumuşaktır. Isı yalıtımı sağlaması, boyanabilir, parlak ve yalıtkan bir malzeme olması nedeniyle insanlar tarafından dokumacılıkta, sağlık ve endüstri uygulamalarında kullanılır. Kozadan ipeğin çekilmesinde yani ham ipeğin elde edilmesinde kozalar önce kaynatılır sonra fırçalanır ve uçlar çıkınca birleştirilip eğrilerek iplik halinde elde edilir. Çekme işleminden sonra çile haline getirilen ipek HAM İPEK adı altında piyasaya sürülür. İpekten değişik iplikler değişik adlarla üretilmektedir. 1)Dokuma ipek iplikleri a)Basit bükümlü iplikler b)Bileşik bükümlü iplikler c)Özel iplikler 2)Dikiş İpek İplikleri İpek çekimi sırasında elde edilen esas ürün ham ipektir. Ancak bunun yanısıra ipek artıkları da (deşe) değerlendirilir. Çipez koza: Böceği iyi gelişmeyen veya içinde ölen kozalardır. Bunlardan ikinci kalite ipek çekilir. Çifte koza: Bir çift böceğin beraber meydana getirdikleri kozalardır. (dupion) Delik koza: Tohum üretimi için kelebeklendirilen içi boş ve delik kozalardır. Kamçı başı: Uç bulmak üzere kozalar kabartılırken fırçaya takılan ipek uçlarının birikmesinden oluşan ipek topluluğudur. Tava dibi: İpek çekildikten sonra kazanın dibinde kalan ipek artıklarıdır. İpek İpliği Deşeleri: İpek ipliğinin dokunması sırasında geçtiği işlemlerden arta kalan döküntülerden elde edilir. İpek deşelerinin streichgarn imalatında kullanılmasında sorun yoktur. Yapılan %100 ipek ipliklerine BÜRET ismi verilir. Yün veya bir başka elyafla karışık olarak işleneceğinde çok iyi harmanlama yapılması gerekir. ASBEST Amyant olarak da bilinen doğal mineral lifdir. Kayaların kırılmasıyla açığa çıkarılan lif, çoğunlukla üfleme yöntemiyle çevresindeki diğer maddelerden temizlenir. Böylece elde edilen liflerden yalnızca en uzunları (en az 1 cm) iplik halinde eğrilebilir. Düzgün yüzeyli lifler birbiri üzerinden kolayca kaydığından iplik haline getirilebilmeleri için %10-25 oranında pamuk gibi pürüzlü liflerle karıştırılır. Asbest lifi genellikle beyaz renktedir. Kolay boya tutmaz ve çabuk solar. KİMYASAL LİFLER İnsanlar tarafından yapılan ve yapay lif adı da verilen kimyasal lifler hammaddesinin kaynağına göre iki ana gruba ayrılır. A)REJENERE LİFLER:Yapısal olarak lif olmaya uygun doğal hammaddelerden kimyasal işlemler sonucu elde edilen lifler B)SENTETİK LİFLER: Basit kimyasal maddelerin polimerleştirilmesi ve bu polimerlerin lif haline getirilmesi ile elde edilen lifler PS: Polimer: Monomer adı verilen çok sayıda molekülün birbirine bağlanmasıyla oluşmuş büyük moleküllü yapay yada doğal bileşiklerin ortak adıdır. Monomer: Tek parça Örnek: Tesbih polimer her bir boncuğu monomer KİMYASAL LİFLERİN ELDE EDİLMESİ Kimyasal lif üretiminde üç şart gereklidir. 1)Kullanılan polimer sıvı halde olmalıdır. 2)Sıvı polimer ince deliklerden sabit basınç altında püskürtülmelidir. 3)Deliklerden çıkan sıvı polimerin filament şeklinde katılaşabileceği bir ortam bulunmalıdır. Bu üç madde uygulanarak üç farklı yöntemle yapay lif üretilir. 1)YAŞ EĞİRME YÖNTEMİ: Bu yöntemde polimerin uygun bir çözücü içindeki çözeltisi hazırlanır. Bu çözelti bir koagülasyon(pıhtılaşma) banyosu içinde bulunan spineret başlığına bir pompa yardımıyla sabit basınç altında gönderilir. Polimer çözeltisi ince deliklerden filament şeklinde çıktığından bu biçimde pıhtılaşır. Koagülasyon banyosu polimeri çözelti halinden katı hale getirecek şekilde hazırlanır. SPİNERET BAŞLIKLARI üzerinde elde edilecek filamentin çap genişliğinde bir veya birkaç delik bulunan başlıklardır. Tek delikli spineretten monofilament çok delikli bir spineretten ise multifilament denilen filament demeti elde edilir. 2)KURU EĞİRME YÖNTEMİ: Bu yöntemde polimer çözeltisi hazırlamak için kullanılacak çözücü maddenin kolay uçucu bir madde olması gerekir. Böyle bir çözelti ince deliklerden sabit basınç altında ve içinden sıcak hava geçen odalara püskürtülürse çözücü kolaylıkla buharlaşır geriye filament şeklinde biçimlenmiş polimer madde kalır. Bu yöntemde çözücü olarak kullanılan maddenin kolay uçması yanında ucuz ve tutuşmayan cinsten olması tercih edilir.Spineret başlığından çıkan polimerin sıcak havadan etkilenmesi durumunda sıcak doymuş buhar veya sıcak azot gazı kullanılabilir. 3)YUMUŞAK EĞİRME YÖNTEMİ: Herhangi bir çözücü de çözünmeyen polimerler bu yöntem ile filament haline getirilirler. Bu yöntemde granül halindeki polimer parçaları erime noktası üzerindeki sıcaklığa kadar ısıtılıp sıvı hale getirilirler. Erimiş polimer bir pompa yardımıyla sabit basınç altında spineret başlıklarından içinden soğuk hava akımı geçen odalara püskürtülür. Erimiş polimer soğuk odalarda filament şeklinde katılaşır. GERME-ÇEKME İŞLEMİ Bu üç yöntemden biri ile elde edilmiş filamentler taşıdığı özellikler bakımından henüz tekstilde kullanılmaya uygun değildir. Polimerin sıvı halden katı hale geçmesi molekül zincirlerinin karmaşık olarak düzenlenmesine sebep olur.(Amorf) Tekstil liflerinde ise amorf ve kristalin(düzgün) bölgelerin belli oranlarda birlikte bulunmaları gereklidir. Lifin yapısındaki kristalin bölgeleri arttırmak için germe-çekme işlemi uygulanır. İşlem sırasında filamentler boylarının üç ila on katı uzatılır. Uzatma sırasında iç yapıdaki polimer zincirleri birbirine paralel hale geçer ve aralarındaki kimyasal bağ sayısı artar. Yani kristalin bölgeler oluşur. Bu işlemle filamentin dayanıklılığı artar. Germe-çekme işlemi filamenti hızları farklı iki silindir arasından geçirmek şeklinde yapılır. İlk silindirin hızı ikinci silindirin hızından daha az olmalıdır. Böylece filament boyu uzayarak çekilir. TEKSTÜRE LİF ÜRETİMİ Filamenti doğal liflere benzetebilmek için yapılan işlemlerden biride doğal liflerde bulunan kıvrımları filamentlere kazandırmaktır. Bu şekilde elde edilen ipliklere TEKSTÜRE İPLİK denir. Tekstüre iplikler mekanik ve kimyasal olmak üzere iki şekilde elde edilirler. 1)MEKANİK YÖNTEMLER: a) Sıcak yivli silindirlerle tekstüre lif üretimi: Üzerinde yivler bulunan sıcak silindirler arasından filament demeti geçirildiğinde kıvrımlar oluşur. Filament soğuduğunda kıvrımlar biçim olarak aynen kalır. b)Sıcak katlama ile tekstüre lif üretimi: Bu yöntemde filament demeti içinden sıcak buhar geçirilen bir boru içine gönderilir.Boru içinde biriktirilen filament sıkışarak katlanır. Bu kat yerleri filament demeti boru içinden çıkıp soğuyuncada aynen kalır. c)Bükülerek ısıtma ile tekstüre lif üretimi: Bu yöntemde filament demetleri birbiri üzerine bükülerek ısıtılmaktadır. Bu şekilde bükülmüş filamentler soğutulduktan sonra birbirinden ayrılırsa bükümün şekli filament üzerinde kalır. 2)KİMYASAL YÖNTEMLER: a) Koagülasyon banyosunda lif elde edilirken önce hızlı bir koagülasyon gerçekleştirilir. Bu sırada filamentin dış kısmındaki polimerler katılaşırken iç kısmındakiler henüz yumuşaktır. Böyle yarı koagüle olmuş bir filament şişme etkisi yapan bir sıvı içine batırıldığında filamentin iki ayrı bölgesi farklı şişme gösterir. Buna bağlı olarak filamentte kıvrımlar meydana gelir. b) Aynı polimerin iki farklı türünün aynı filamette kullanılması ile bikomponent lifler elde edilebilir. Bikomponent lif üretiminde dikkat edilecek en önemli nokta kullanılacak polimerlerin kullanılacak polimerlerin belli bir sıvı içinde, sıcak suda, buhar veya kuru ısıtma şartlarında farklı şişme dereceleri ve farklı etkiler göstermesidir. Ancak bu şekilde lif de kıvrım ve bükümler meydana gelebilir. KESME: Filamentleri doğal liflere benzetmek için kesikli elyaf haline de getirmek gerekebilir. Pamuk ve yünle karıştırılacaksa 6-20 cm boylarında, keten-jüt gibi liflerle karıştırılacaksa 15-30 cm boylarında kesilir. Bu şekilde elde edilmiş kesikli lifler iki uçtan saçaklanmış haldedir. Bunlara TOW(saçaklı lif) denir. Kesme işlemi kuru veya yaş halde yapılır. Yaş kesme işlemi koagülasyon banyosundan çıkan liflere uygulanır. Lifler keskin bıçaklarla kesilir. Kuru kesmede ise lifler ya doğrudan kesilir ya da belli aralıklarla aşındırıldıktan sonra bu noktalardan koparılır. DOĞAL HAMMADDELERDEN ELDE EDİLEN KİMYASAL ELYAF (REJENERE LİFLER) Kullanılan polimerin kaynağına göre 5 gruba ayrılırlar. 1)Rejenere selülozik lifler: Değişen koşullar doğal selülozik elyafın yanısıra kimyasal selülozik elyaf tüketimini de geniş ölçüde arttırmıştır. Kimyasal elyaf her ne kadar doğal elyafa erişemese de parlaklığı, yumuşaklığı, fiyatının uygun oluşu gibi bazı özellikleri nedeniyle diğer elyaf türleri arasında belli başlı bir yer alır. Özellikle iç çamaşırları,perdelik ve döşemelik kumaşlar için elverişlidir. Maliyeti düşürmek amacıyla yünlü ve pamuklu malzemelere karıştırılabilir. Gerek yapım metotları gerekse özellikleri bakımından iki tür yapay ipek vardır. Bakır ipeği, Viskoz ipeği.. Yapay ipek elde edilmesinde uygulanan en eski yöntem nitrat yöntemi olmakla birlikte bugün önemini kaybetmiştir. Viskos ipeği çok daha ucuz olduğu gibi daha üstün özelliklere sahiptir. Toplam yapay ipek üretiminin %80-90 oluşturur. Bakır ipeği, viskos ipeğinden daha pahallı olmakla birlikte daha sağlamdır. Pahallı ve dayanıklı malzeme için tercih edilir. Yapay ipek elde etmek için selüloz içeren odunlar veya bitkilerden yararlanılır. Bunlar yeterli miktarda olup basit şekilde elde edilmelidir. En değerli hammadde pamuk artıklarıdır. 2)Rejenere selüloz esterleri: Asetat ve triasetat lifleri bu gruba girerler. Hammaddesi selüloz olmakla birlikte kimyasal yapısı selülozdan farklıdır. 3)Protein Esaslı Kimyasal Elyaf: Doğada bulunan protein kaynaklarından oluşturulan liflerdir. Azlon adı da verilir. Doğal proteinler iki kaynaktan elde edilir. a)Bitkisel protein(mısır,soya fasulyesi,yer fıstığı vb) b) Hayvansal protein (süt kazeini vb) ..Protein esaslı elyaf üretiminde proteinlerin uygun bir çözelti haline getirilerek elyaf şeklinde çekilmesi düşünülmüştür. Çünkü bu tür elyaf yünle karıştırılarak birlikte işlenebilir. Elyaf özelliklerinin iyi olmaması nedeniyle genellikle tek başına kullanılmamakla beraber yüne göre bazı üstünlükleri vardır. Örneğin yüne allerjisi olan kimseler kimyasal elyaftan yapılan giysiyi direkt olarak tenlerine giyebilirler. Hammadde olarak doğal ipek ve yün artıkları kullanılabilir. Elyaf elde edilmesinde birçok proteinle deneme yapılmıştır. Süt proteini KAZEİN,mısır proteini ZEİN, yer fıstığı proteini ARAHİN, soya fasulyesi proteini, pamuk çekirdeği proteini, balık proteini ve jelatin ile başarı sağlanabilmiştir. 4) Alginat Lifleri: Deniz yosunlarından elde edilir. İki önemli özelliği vardır. Biri aleve dayanıklılığı diğeri ise zayıf baz çözeltilerinde bile çözünmesidir. Hatta sabunlu su ile yıkandığında bile çözünür. Basit bir yıkama bile gerektiren tekstil malzemelerinde kullanılamaz. Ancak bir başka elyafla harman yapılarak eğrilir ve dokunursa bitim işlemleri sırasında bazik çözeltilerde işlem gördüğünde alginat lifleri çözünür, geriye diğer elyaftan tek başına dokunması çok güç olan ince kumaşlar elde edilir. (Dantel –Kurdela) Alginat lifleri IR ışınlarınıda geçirmediğinden 2. Dünya savaşı sırasında kamuflaj malzemesi olarak da kullanılmıştır. Ayrıca iplik veya dokunmuş kumaş şeklinde cerrahi amaçlarla da kullanılmaktadır. Alginat yara üzerinde koruyucu bir film oluşturarak kanamayı durdurmaktadır. 5)Kauçuk lifleri: Kauçuk ağacının bitki özsuyundan elde edilir. Belli mevsimlerde ağaç üzerine çizikler atılarak süt şeklinde akan bitki özsuları toplanır. Kimyasal işlemler sonrası latex adı verilen ham kauçuk elde edilir. Kauçuk lifleri tekstilde tek başlarına kullanılmaz. En önemli özelliği esnekliğidir. Bundan yararlanabilmek için pamuk, ipek, naylon gibi liflerle karıştırılarak kemer,korse ve spor malzemelerinin yapımında kullanılır. KİMYASAL HAMMADDELERDEN ELDE EDİLEN KİMYASAL ELYAF (SENTETİK LİFLER) Labratuvarlarda çeşitli yöntemler kullanılarak çok sayıda yapay polimer üretilmiştir. Etilen, propilen gibi birçok basit bileşik düz bir zincir oluşturacak biçimde polimerleştirilebilir. Polietilen şişe ve çeşitli kapların üretiminde kullanılır.Polipropilenden ise dokuma sanayisinde yararlanılır. Vinilklorürün polimerleştirilmesiyle PVC elde edilir. PVC köpük, elyaf gibi çok çeşitli şekillerde üretilebilir. Ester gruplarının polimerleştirilmesi ile elde edilen PES den lif üretiminde yararlanılır. PES lifleri uzatılıp bırakıldığında kolaylıkla eski haline dönen, çok az nem çeken ve 260 C de eriyen malzemelerdir. Uzun süre ışık altında tutulduğunda dayanıklılığının azalmasına karşın renklerinde değişme görülmeyen bu ürünler kimyasal maddelere, yıkanmaya, kuru temizlemeye, böcek ve mikroorganizmalara da dayanıklıdır. PES doğrudan veya başka liflerle karıştırılarak kumaş yapımında, halat, filtre, kayış üretiminde kullanılır. Naylon adıyla bilinen PA larda önemli polimerlerdir. Yanıcı ve zehirli olmayan, renklendirilebilen, ısıya ve aşınmaya dayanıklı bu malzemeler en çok lif halinde dokumacılıkta kullanılır. Bir başka polimer ise PUR dur. Poliüretanlar esnek liflerin, köpüklerin üretiminde kullanılır. PAC lif veya kauçuk yapısındaki polimerlerin genel adıdır. Orlon gibi akrilik lifler en az %85 oranında akrilonitril içerir. Karıştırılan diğer monomerlerin oranı lifin öne çıkarılmak istenen özelliğine göre değişir.
Diğer Kaynaklar LİF: Belirli uzunluk incelik ve mukavemeti olan yumuşak eğrilip bükülmeye uygun maddeye lif denir. ELYAF: Renkli veya renksiz lif topluluğudur. Tekstilde kullanılan temel hammaddedir. Çeşitli işlemlerden geçirilerek iplik haline getirilir. Doğada lifli yapıya sahip birçok madde olmasına rağmen bunlardan sadece dokunmaya ve örmeye elverişli iplik halinde eğrilebilenler tekstil elyafı sınıfına girerler. Tekstil elyafının ticari değerinin olabilmesi için bazı temel özelliklere sahip olması gerekir. Örneğin son ürün çok pahalı olmayacak şekilde yeterli miktarda ve kolay elde edilebilmeli yeterince sağlam esnek ve eğrilebilir olmalıdır.Elyafın eğrilebilmesi için yüzeyinin pürüzlü, çapının her tarafta aynı ve ince olması gerekir. Ayrıca kolaylıkla boyanabilmeli ancak doğal halde istenmeyen renge sahip olmamalıdır. Bugün dokuma hammaddesi olarak kullanılan liflerin sayısı 10000 i geçmektedir. Bunların 700 den fazlasını bitkisel lifler oluşturmaktadır. TEKSTİL LİFLERİ DOĞAL VE KİMYASAL LİFLER OLARAK İKİYE AYRILIR DOĞAL LİFLER A)BİTKİSEL(SELÜLOZİK) LİFLER a)Tek Hücreli (Pamuk) b)Çok Hücreli ba)Sak (gövde) Lifleri (Keten Kenevir Jüt Rami...) bb)Yaprak Lifleri (Sisal..) bc) Meyve Lifleri (Koko...) B)HAYVANSAL(PROTEİN) LİFLER a)Yün ve kıllar (Yün Tiftik Deve tüyü...) b)İpek (Gerçek ipek Yabani İpek) C)MİNERAL LİFLER Asbest... PAMUK Pamuk yıllık bir bitkidir. Hasatı Ağustos ve Ekim aylarında yapılır. Tarlalardan elle veya makinelerle toplanan pamuklara KÜTLÜ PAMUK denir. Kütlü pamuk koza kabukları ve tohumlarından ayrılmak üzere çırçır makinelerine yollanır. Çırçırlanmış pamuklar balyalar haline getirilerek iplik fabrikalarına gönderilir. Pamuk bitkisi Antartika dışında dünyanın her yerinde yetiştirilmektedir. Bunun sonucu olarak çok sayıda ve kalitede pamuk üretilmektedir. Kalite genellikle lif boyu ile doğrudan ilgilidir. Pamuk lifleri lif boylarına göre 3 gruba ayrılır. a)Lif uzunluğu 2.5-6.5 cm olanlar: İnce ve parlak lifler en üst kalitededir. Çapları 10-15 mikrondur b) Lif uzunluğu 1.5-3 cm olanlar: Orta mukavemet orta parlaklıktadır. Dünyada üretilen pamukların büyük kısmı bu kalitededir. (12-17 mikron) c) Lif uzunluğu 1-2.5 cm olanlar: Kaba ve düşük kalitededir. Dayanıklılıkları azdır.(13-22 mikron) PAMUĞUN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Pamuk lifleri kremimsi beyaz renktedir. Renk iklim, yetişme şartları ve bitkinin türüne göre değişir. Havadan kolaylıkla nem alır. % 8.5 kadar nem tuttuğunda kuru hissedilebilir. Islandığında boyca ve ence kısalma gözlenir. Tüm selülozik elyafta olduğu gibi ıslandığında dayanıklılığı %30 civarında artar. PAMUĞUN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Pamuk lifi %100 e yakın oranda selüloz içerdiğinden selülozun tüm kimyasal özelliklerini gösterir.Kuvvetli asitle sıcak ve soğukta bozunur. H2SO4 de tamamen çözünür. Seyreltik asitlerde çürür. Seyreltik bazlar çok az etki eder. Ancak derişik bazlarda özel etkiler görülür.(Merserizasyon) 150oC nin üstündeki sıcaklıklarda bozunmaya başlar. 170oC de ise kavrulur. Direkt güneş ışığı sıcak ve nemli hava dayanıklılığını azaltır. Yakıldığında siyah-gri parmak arasında ezilebilen bir kül bırakır. Yanık kağıt kokusu duyulur. PAMUK LİFİNİN KİMYASAL YAPISI Her pamuk lifi tek hücreli bir tüycükdür. İklim koşullarının iyi gitmemesi , tarımın ihmal edilmesi vb nedenlerle hücre tam olarak gelişemeden ölebilir. Bu tür liflere ÖLÜ PAMUK denir. Her pamuk az veya çok miktarda ölü pamuk içermekle birlikte düşük kaliteli pamukta bunların miktarı daha fazladır. KETEN Keten ortalama 1m boyunda yıllık bir bitkidir. Gövde kısmından elde edilen liflerin boyu yetiştirildiği yere bağlı olarak 30-75 cm arasında değişir. Olgunlaşan bitki kök hizasından kesilir. Gövde kısmından odunsu hücrelerin ve lifleri birarada tutan yapışkan maddelerin uzaklaştırılmasıyla lifli kısım ele geçer.Odunsu kısmın yumuşatılması için çeşitli yöntemler vardır. a)Su ile ıslama b)çiğ ile ıslama c)Kimyasal maddelerle ıslama Islama işlemi sonrasında yapışkan maddelerin uzaklaştırılması için yıkama yapılır. Silindirler arasından geçirilerek yapılan KIRMA işleminin amacı ise odunsu dokunun kırılmasıdır. Esnek olan elyaf bu işlemden zarar görmez. Hallaç işlemi ile odunsu kısımlar liflerden tamamen ayrılır. Lifler eğrilerek istenilen incelikte iplik haline getirilir. Keten elyaf pamuğun iki katı daha sağlamdır.Pürüzsüz ve tüysüz oluşu çabuk kirlenmesini önler. İri gözenekli olduğundan teri hemen çeker. Teri tekrar buharlaştırma özelliği keten kumaşın serin tutmasını sağlar. Kaynar su, deterjanlar ketene etki etmez. Doğal parlaklığı vardır. En istenmeyen özelliği buruşmasıdır. KENEVİR(KENDİR) Liflerinin uzunluğu 90-180 cm arasındadır. Elyafı sert ve kabadır. Ketene göre daha sağlamdır. Suda kolay çürümez. Elyaf elde edilmesi ketende olduğu gibidir. Kenevir kaliteli sicim, ip, balık ağı, yelken bezi, çadır yapımında ve kaba halıların çözgü ipliklerinde kullanılır. JÜT Jüt bitkisinin gövdesindeki liflerden elde edilir. Yeşil gövdeli jütün elyafı daha kalitelidir. Bitki çiçek açtığı zaman gövde kök hizasından kesilir. Daha önce hasat edilen elyaf dayanıksız olur. Geç hasat ise liflerin sertleşmesine ve parlaklığını kaybetmesine neden olur. Islama işlemi 8 gün soğuk suda bekletilerek yapılır. Tahta tokmaklarla dövülen odunsu dokuların içinden lifler elle çekilerek ayrılır. Eğrilebilmesi için yağ-su karışımı ile yıkanarak yumuşatılır. Jüt keten ve kenevir kadar sağlam olmamasına rağmen ucuz olduğu için çok kullanılır. KOKO Hindistan cevizinin meyvesinin üstünü örten lifli tabakadan elde edilir. Suda 6-12 ay bekletilen cevizden ayrılan lifler iplik şeklinde eğrilir. 35-40 kg cevizden 3 kg iplik elde edilir. Suya çok dayanıklıdır. Hasır, çuval, fırça yapımında kullanılır. SİSAL Orta Amerika da yetişen sisal bitkisinin yapraklarından çıkarılan elyaftır. Lif uzunluğu 100-125 cm olup parlaklığı fazladır. Hasır, fırça, şapka yapımında kullanılır. YÜN Yün fabrikasyon amaçları bakımından tarama yünü ve tarak yünü olarak ikiye ayrılır. Tarama yünü KAMGARN yöntemine göre eğrilir. Tarama sırasında tarak dışı edilen kısa liflere tarak yünü denir. STREICHGARN yöntemine göre eğrilen bu ipliklerin kalitesi düşüktür. Yün kalitesi s sayısı ile belirlenir. En düşük kaliteli yün 32,s en yüksek kaliteli ise 90,s dir. YÜNÜN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ a)Yaylanma yeteneği: Bir tutam lif demetini sıkıştırdıktan sonra basıncın kalkması ile demetin eski biçimini ve hacmini almasına yaylanma yeteneği denir.Halı, döşemelik ve yatak yapılacak yün liflerinde bu özellik aranır. Sert lifler bu özelliği daha çok taşırlar. b)Uzama ve esneklik: Yaş haldeki yün başlangıçtaki uzunluğunun %70 ine kadar uzatılabilir. Çekim kuvveti kısa zamanda kaldırılırsa eski boyutuna kısa zamanda geri döner. Kuru yün ise çekildikten sonra kuvvet kaldırılırsa başlangıçtaki uzunluğunun yarısına hemen diğer yarısına da daha uzun sürede geri döner. Buruşan ve torbalanan yünlü giysiler bir süre askıda durmakla yeniden düzelir. c)Keçeleşme özelliği:Yün ve diğer kıl kökenli hayvansal liflerde görülen bu özellik sıcaklık,basınç ve özellikle baz çözeltilerinin etkisi ile mekanik hareketler sonucu elyafın boyca ve ence çekip kısalmasıdır. Battaniye, fötr şapka keçeleştirme işlemi görmüş malzemelerden yapılır. Sık yıkanması gereken malzemelerde istenmeyen bir özellik olan bu olaydan yaralanılmış olur. d)Biçimlenme Yeteneği: Yün ve diğer protein liflerine özgü olan bu özellik geçici veya kalıcı olarak meydana gelebilir. Islatılmış bir yünlü malzeme kurutulurken belli bir basınçla istenen şekilde tutulursa tamamen kuruduğunda bu şekli alır. Ve kuru kaldığı sürece şeklini korur. Ancak ıslatıldığında yeniden eski biçimine döner. e)İncelik: Yapılacak ipliklerin numaralarını ve kullanma yerlerini incelik belli eder. İncelik subjektif ve objektif olmak üzere iki türlü belirlenebilir. Subjektif yöntem el ve göz yardımıyla anlamadır. Ancak inceliğin cihaz yardımı ile yani objektif olarak doğru ve bilimsel bir şekilde belirlenmesi mümkündür. a)Mikroskop b)Lanametre c)Mikroprojeksiyon d)Mikroner ile incelik belirlenebilir. f)Uzunluk:Kaliteyi etkileyen önemli niteliklerden biri olmakla beraber daima incelikle birlikte değerlendirilir. Genel olarak ince yünler kısa, kalın yünler ise uzun olur. Uzunluk iki kısımda incelenir.a)Normal uzunluk veya lüle uzunluğu b)Gerçek uzunluk Yetiştirici tarafından değerlendirilen normal uzunluk lifin kıvrımlı halde iken gösterdiği uzunluktur. Endüstrici tarafından değerlendirilen gerçek uzunluk ise kıvrımları düzeltilince sahip olduğu uzunluktur. Uzunluğu belirleyebilmek için ya teker teker yada demet halinde cetvelle ölçüm yapılır. e)Kıvrımlılık(Ondülasyon) : Yün liflerinin normal uzunlukları ile gerçek uzunlukları arasındaki fark az veya çok kıvrımlı olmalarından ileri gelir. Kıvrımlar açık, normal ve yüksek olarak üçe ayrılır. Çok kıvrımlı liflerin iplikleri ince sağlam ve düzgündür. Yünler kabalaştıkça dalgalar açılmaya başlar. Yetersiz beslenme vb olumsuz şartlarda lifler tamamen düzleşebilir. Bunlara DOGGY yani kıvrımsız yapağı denir. Liflerde kıvrım sayısını ölçmek için KRİMPMETRE kullanılır. YÜNÜN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Yün hem asitlerle hem bazlarla reaksiyon verebilen AMFOTER bir maddedir. Bu özelliği boyamada büyük kolaylık sağlar. Asitlere karşı bazlardan daha dayanıklıdır. İki saat süre ile asitlerle kaynatılabilir. Kuvvetli bazlar yünü hızla çözerler. Zayıf bazlar ise temizleme amaçlı kullanıldığında sıcaklığın 60oC yi geçmemesine dikkat edilmelidir. TİFTİK Tiftik veya Ankara keçisi denilen hayvanlardan elde edilen liflerdir. Dünya piyasasında MOHER denilmektedir. Uzun, parlak ve yumuşak olduklarından tekstilin her alanında (giysi-döşemelik-perdelik-tela-halı ipi) kullanılırlar. Lif inceliği çap genişliğine bağlıdır. Çap 10-90 mikron arasında değişir. Bu nitelik hayvanın genç ve yaşlı olmasına bağlıdır. Hayvan yaşlandıkça lifleri kalınlaşır. Lif uzunluğu deyince iki kırkım arasında yani 12 aylık bir dönemde liflerin gösterdiği büyüme gücü anlaşılır. Lif uzunluğu hayvandan hayvana farklı olabileceği gibi aynı tulup üzerinde de bölgelere göre değişir. Tiftik lifleri renk ve parlaklık bakımından diğer hayvansal liflere göre büyük bir üstünlük taşır. Parlaklığın nedeni kütikül tabakasının fazla çıkıntılı olmamasıdır. . İPEK Dünyada ki ipek üretiminin başlıca kaynağı ipek böcekleridir. İpek böceklerinin larvalarını korumak amacıyla etraflarına ördükleri kozalar ipek liflerinden oluşur. Günlük hayatta kullandığımız ipek bu kozalardan elde edilir. İpek lifleri çok ince, uzun,hafif ve yumuşaktır. Isı yalıtımı sağlaması, boyanabilir, parlak ve yalıtkan bir malzeme olması nedeniyle insanlar tarafından dokumacılıkta, sağlık ve endüstri uygulamalarında kullanılır. Kozadan ipeğin çekilmesinde yani ham ipeğin elde edilmesinde kozalar önce kaynatılır sonra fırçalanır ve uçlar çıkınca birleştirilip eğrilerek iplik halinde elde edilir. Çekme işleminden sonra çile haline getirilen ipek HAM İPEK adı altında piyasaya sürülür. İpekten değişik iplikler değişik adlarla üretilmektedir. 1)Dokuma ipek iplikleri a)Basit bükümlü iplikler b)Bileşik bükümlü iplikler c)Özel iplikler 2)Dikiş İpek İplikleri İpek çekimi sırasında elde edilen esas ürün ham ipektir. Ancak bunun yanısıra ipek artıkları da (deşe) değerlendirilir. Çipez koza: Böceği iyi gelişmeyen veya içinde ölen kozalardır. Bunlardan ikinci kalite ipek çekilir. Çifte koza: Bir çift böceğin beraber meydana getirdikleri kozalardır. (dupion) Delik koza: Tohum üretimi için kelebeklendirilen içi boş ve delik kozalardır. Kamçı başı: Uç bulmak üzere kozalar kabartılırken fırçaya takılan ipek uçlarının birikmesinden oluşan ipek topluluğudur. Tava dibi: İpek çekildikten sonra kazanın dibinde kalan ipek artıklarıdır. İpek İpliği Deşeleri: İpek ipliğinin dokunması sırasında geçtiği işlemlerden arta kalan döküntülerden elde edilir. İpek deşelerinin streichgarn imalatında kullanılmasında sorun yoktur. Yapılan %100 ipek ipliklerine BÜRET ismi verilir. Yün veya bir başka elyafla karışık olarak işleneceğinde çok iyi harmanlama yapılması gerekir. ASBEST Amyant olarak da bilinen doğal mineral lifdir. Kayaların kırılmasıyla açığa çıkarılan lif, çoğunlukla üfleme yöntemiyle çevresindeki diğer maddelerden temizlenir. Böylece elde edilen liflerden yalnızca en uzunları (en az 1 cm) iplik halinde eğrilebilir. Düzgün yüzeyli lifler birbiri üzerinden kolayca kaydığından iplik haline getirilebilmeleri için %10-25 oranında pamuk gibi pürüzlü liflerle karıştırılır. Asbest lifi genellikle beyaz renktedir. Kolay boya tutmaz ve çabuk solar. KİMYASAL LİFLER İnsanlar tarafından yapılan ve yapay lif adı da verilen kimyasal lifler hammaddesinin kaynağına göre iki ana gruba ayrılır. A)REJENERE LİFLER:Yapısal olarak lif olmaya uygun doğal hammaddelerden kimyasal işlemler sonucu elde edilen lifler B)SENTETİK LİFLER: Basit kimyasal maddelerin polimerleştirilmesi ve bu polimerlerin lif haline getirilmesi ile elde edilen lifler PS: Polimer: Monomer adı verilen çok sayıda molekülün birbirine bağlanmasıyla oluşmuş büyük moleküllü yapay yada doğal bileşiklerin ortak adıdır. Monomer: Tek parça Örnek: Tesbih polimer her bir boncuğu monomer KİMYASAL LİFLERİN ELDE EDİLMESİ Kimyasal lif üretiminde üç şart gereklidir. 1)Kullanılan polimer sıvı halde olmalıdır. 2)Sıvı polimer ince deliklerden sabit basınç altında püskürtülmelidir. 3)Deliklerden çıkan sıvı polimerin filament şeklinde katılaşabileceği bir ortam bulunmalıdır. Bu üç madde uygulanarak üç farklı yöntemle yapay lif üretilir. 1)YAŞ EĞİRME YÖNTEMİ: Bu yöntemde polimerin uygun bir çözücü içindeki çözeltisi hazırlanır. Bu çözelti bir koagülasyon(pıhtılaşma) banyosu içinde bulunan spineret başlığına bir pompa yardımıyla sabit basınç altında gönderilir. Polimer çözeltisi ince deliklerden filament şeklinde çıktığından bu biçimde pıhtılaşır. Koagülasyon banyosu polimeri çözelti halinden katı hale getirecek şekilde hazırlanır. SPİNERET BAŞLIKLARI üzerinde elde edilecek filamentin çap genişliğinde bir veya birkaç delik bulunan başlıklardır. Tek delikli spineretten monofilament çok delikli bir spineretten ise multifilament denilen filament demeti elde edilir. 2)KURU EĞİRME YÖNTEMİ: Bu yöntemde polimer çözeltisi hazırlamak için kullanılacak çözücü maddenin kolay uçucu bir madde olması gerekir. Böyle bir çözelti ince deliklerden sabit basınç altında ve içinden sıcak hava geçen odalara püskürtülürse çözücü kolaylıkla buharlaşır geriye filament şeklinde biçimlenmiş polimer madde kalır. Bu yöntemde çözücü olarak kullanılan maddenin kolay uçması yanında ucuz ve tutuşmayan cinsten olması tercih edilir.Spineret başlığından çıkan polimerin sıcak havadan etkilenmesi durumunda sıcak doymuş buhar veya sıcak azot gazı kullanılabilir. 3)YUMUŞAK EĞİRME YÖNTEMİ: Herhangi bir çözücü de çözünmeyen polimerler bu yöntem ile filament haline getirilirler. Bu yöntemde granül halindeki polimer parçaları erime noktası üzerindeki sıcaklığa kadar ısıtılıp sıvı hale getirilirler. Erimiş polimer bir pompa yardımıyla sabit basınç altında spineret başlıklarından içinden soğuk hava akımı geçen odalara püskürtülür. Erimiş polimer soğuk odalarda filament şeklinde katılaşır. GERME-ÇEKME İŞLEMİ Bu üç yöntemden biri ile elde edilmiş filamentler taşıdığı özellikler bakımından henüz tekstilde kullanılmaya uygun değildir. Polimerin sıvı halden katı hale geçmesi molekül zincirlerinin karmaşık olarak düzenlenmesine sebep olur.(Amorf) Tekstil liflerinde ise amorf ve kristalin(düzgün) bölgelerin belli oranlarda birlikte bulunmaları gereklidir. Lifin yapısındaki kristalin bölgeleri arttırmak için germe-çekme işlemi uygulanır. İşlem sırasında filamentler boylarının üç ila on katı uzatılır. Uzatma sırasında iç yapıdaki polimer zincirleri birbirine paralel hale geçer ve aralarındaki kimyasal bağ sayısı artar. Yani kristalin bölgeler oluşur. Bu işlemle filamentin dayanıklılığı artar. Germe-çekme işlemi filamenti hızları farklı iki silindir arasından geçirmek şeklinde yapılır. İlk silindirin hızı ikinci silindirin hızından daha az olmalıdır. Böylece filament boyu uzayarak çekilir. TEKSTÜRE LİF ÜRETİMİ Filamenti doğal liflere benzetebilmek için yapılan işlemlerden biride doğal liflerde bulunan kıvrımları filamentlere kazandırmaktır. Bu şekilde elde edilen ipliklere TEKSTÜRE İPLİK denir. Tekstüre iplikler mekanik ve kimyasal olmak üzere iki şekilde elde edilirler. 1)MEKANİK YÖNTEMLER: a) Sıcak yivli silindirlerle tekstüre lif üretimi: Üzerinde yivler bulunan sıcak silindirler arasından filament demeti geçirildiğinde kıvrımlar oluşur. Filament soğuduğunda kıvrımlar biçim olarak aynen kalır. b)Sıcak katlama ile tekstüre lif üretimi: Bu yöntemde filament demeti içinden sıcak buhar geçirilen bir boru içine gönderilir.Boru içinde biriktirilen filament sıkışarak katlanır. Bu kat yerleri filament demeti boru içinden çıkıp soğuyuncada aynen kalır. c)Bükülerek ısıtma ile tekstüre lif üretimi: Bu yöntemde filament demetleri birbiri üzerine bükülerek ısıtılmaktadır. Bu şekilde bükülmüş filamentler soğutulduktan sonra birbirinden ayrılırsa bükümün şekli filament üzerinde kalır. 2)KİMYASAL YÖNTEMLER: a) Koagülasyon banyosunda lif elde edilirken önce hızlı bir koagülasyon gerçekleştirilir. Bu sırada filamentin dış kısmındaki polimerler katılaşırken iç kısmındakiler henüz yumuşaktır. Böyle yarı koagüle olmuş bir filament şişme etkisi yapan bir sıvı içine batırıldığında filamentin iki ayrı bölgesi farklı şişme gösterir. Buna bağlı olarak filamentte kıvrımlar meydana gelir. b) Aynı polimerin iki farklı türünün aynı filamette kullanılması ile bikomponent lifler elde edilebilir. Bikomponent lif üretiminde dikkat edilecek en önemli nokta kullanılacak polimerlerin kullanılacak polimerlerin belli bir sıvı içinde, sıcak suda, buhar veya kuru ısıtma şartlarında farklı şişme dereceleri ve farklı etkiler göstermesidir. Ancak bu şekilde lif de kıvrım ve bükümler meydana gelebilir. KESME: Filamentleri doğal liflere benzetmek için kesikli elyaf haline de getirmek gerekebilir. Pamuk ve yünle karıştırılacaksa 6-20 cm boylarında, keten-jüt gibi liflerle karıştırılacaksa 15-30 cm boylarında kesilir. Bu şekilde elde edilmiş kesikli lifler iki uçtan saçaklanmış haldedir. Bunlara TOW(saçaklı lif) denir. Kesme işlemi kuru veya yaş halde yapılır. Yaş kesme işlemi koagülasyon banyosundan çıkan liflere uygulanır. Lifler keskin bıçaklarla kesilir. Kuru kesmede ise lifler ya doğrudan kesilir ya da belli aralıklarla aşındırıldıktan sonra bu noktalardan koparılır. DOĞAL HAMMADDELERDEN ELDE EDİLEN KİMYASAL ELYAF (REJENERE LİFLER) Kullanılan polimerin kaynağına göre 5 gruba ayrılırlar. 1)Rejenere selülozik lifler: Değişen koşullar doğal selülozik elyafın yanısıra kimyasal selülozik elyaf tüketimini de geniş ölçüde arttırmıştır. Kimyasal elyaf her ne kadar doğal elyafa erişemese de parlaklığı, yumuşaklığı, fiyatının uygun oluşu gibi bazı özellikleri nedeniyle diğer elyaf türleri arasında belli başlı bir yer alır. Özellikle iç çamaşırları,perdelik ve döşemelik kumaşlar için elverişlidir. Maliyeti düşürmek amacıyla yünlü ve pamuklu malzemelere karıştırılabilir. Gerek yapım metotları gerekse özellikleri bakımından iki tür yapay ipek vardır. Bakır ipeği, Viskoz ipeği.. Yapay ipek elde edilmesinde uygulanan en eski yöntem nitrat yöntemi olmakla birlikte bugün önemini kaybetmiştir. Viskos ipeği çok daha ucuz olduğu gibi daha üstün özelliklere sahiptir. Toplam yapay ipek üretiminin %80-90 oluşturur. Bakır ipeği, viskos ipeğinden daha pahallı olmakla birlikte daha sağlamdır. Pahallı ve dayanıklı malzeme için tercih edilir. Yapay ipek elde etmek için selüloz içeren odunlar veya bitkilerden yararlanılır. Bunlar yeterli miktarda olup basit şekilde elde edilmelidir. En değerli hammadde pamuk artıklarıdır. 2)Rejenere selüloz esterleri: Asetat ve triasetat lifleri bu gruba girerler. Hammaddesi selüloz olmakla birlikte kimyasal yapısı selülozdan farklıdır. 3)Protein Esaslı Kimyasal Elyaf: Doğada bulunan protein kaynaklarından oluşturulan liflerdir. Azlon adı da verilir. Doğal proteinler iki kaynaktan elde edilir. a)Bitkisel protein(mısır,soya fasulyesi,yer fıstığı vb) b) Hayvansal protein (süt kazeini vb) ..Protein esaslı elyaf üretiminde proteinlerin uygun bir çözelti haline getirilerek elyaf şeklinde çekilmesi düşünülmüştür. Çünkü bu tür elyaf yünle karıştırılarak birlikte işlenebilir. Elyaf özelliklerinin iyi olmaması nedeniyle genellikle tek başına kullanılmamakla beraber yüne göre bazı üstünlükleri vardır. Örneğin yüne allerjisi olan kimseler kimyasal elyaftan yapılan giysiyi direkt olarak tenlerine giyebilirler. Hammadde olarak doğal ipek ve yün artıkları kullanılabilir. Elyaf elde edilmesinde birçok proteinle deneme yapılmıştır. Süt proteini KAZEİN,mısır proteini ZEİN, yer fıstığı proteini ARAHİN, soya fasulyesi proteini, pamuk çekirdeği proteini, balık proteini ve jelatin ile başarı sağlanabilmiştir. 4) Alginat Lifleri: Deniz yosunlarından elde edilir. İki önemli özelliği vardır. Biri aleve dayanıklılığı diğeri ise zayıf baz çözeltilerinde bile çözünmesidir. Hatta sabunlu su ile yıkandığında bile çözünür. Basit bir yıkama bile gerektiren tekstil malzemelerinde kullanılamaz. Ancak bir başka elyafla harman yapılarak eğrilir ve dokunursa bitim işlemleri sırasında bazik çözeltilerde işlem gördüğünde alginat lifleri çözünür, geriye diğer elyaftan tek başına dokunması çok güç olan ince kumaşlar elde edilir. (Dantel –Kurdela) Alginat lifleri IR ışınlarınıda geçirmediğinden 2. Dünya savaşı sırasında kamuflaj malzemesi olarak da kullanılmıştır. Ayrıca iplik veya dokunmuş kumaş şeklinde cerrahi amaçlarla da kullanılmaktadır. Alginat yara üzerinde koruyucu bir film oluşturarak kanamayı durdurmaktadır. 5)Kauçuk lifleri: Kauçuk ağacının bitki özsuyundan elde edilir. Belli mevsimlerde ağaç üzerine çizikler atılarak süt şeklinde akan bitki özsuları toplanır. Kimyasal işlemler sonrası latex adı verilen ham kauçuk elde edilir. Kauçuk lifleri tekstilde tek başlarına kullanılmaz. En önemli özelliği esnekliğidir. Bundan yararlanabilmek için pamuk, ipek, naylon gibi liflerle karıştırılarak kemer,korse ve spor malzemelerinin yapımında kullanılır. KİMYASAL HAMMADDELERDEN ELDE EDİLEN KİMYASAL ELYAF (SENTETİK LİFLER) Labratuvarlarda çeşitli yöntemler kullanılarak çok sayıda yapay polimer üretilmiştir. Etilen, propilen gibi birçok basit bileşik düz bir zincir oluşturacak biçimde polimerleştirilebilir. Polietilen şişe ve çeşitli kapların üretiminde kullanılır.Polipropilenden ise dokuma sanayisinde yararlanılır. Vinilklorürün polimerleştirilmesiyle PVC elde edilir. PVC köpük, elyaf gibi çok çeşitli şekillerde üretilebilir. Ester gruplarının polimerleştirilmesi ile elde edilen PES den lif üretiminde yararlanılır. PES lifleri uzatılıp bırakıldığında kolaylıkla eski haline dönen, çok az nem çeken ve 260 C de eriyen malzemelerdir. Uzun süre ışık altında tutulduğunda dayanıklılığının azalmasına karşın renklerinde değişme görülmeyen bu ürünler kimyasal maddelere, yıkanmaya, kuru temizlemeye, böcek ve mikroorganizmalara da dayanıklıdır. PES doğrudan veya başka liflerle karıştırılarak kumaş yapımında, halat, filtre, kayış üretiminde kullanılır. Naylon adıyla bilinen PA larda önemli polimerlerdir. Yanıcı ve zehirli olmayan, renklendirilebilen, ısıya ve aşınmaya dayanıklı bu malzemeler en çok lif halinde dokumacılıkta kullanılır. Bir başka polimer ise PUR dur. Poliüretanlar esnek liflerin, köpüklerin üretiminde kullanılır. PAC lif veya kauçuk yapısındaki polimerlerin genel adıdır. Orlon gibi akrilik lifler en az %85 oranında akrilonitril içerir. Karıştırılan diğer monomerlerin oranı lifin öne çıkarılmak istenen özelliğine göre değişir.
Materyal
Dökümanlar LİF: Belirli uzunluk incelik ve mukavemeti olan yumuşak eğrilip bükülmeye uygun maddeye lif denir. ELYAF: Renkli veya renksiz lif topluluğudur. Tekstilde kullanılan temel hammaddedir. Çeşitli işlemlerden geçirilerek iplik haline getirilir. Doğada lifli yapıya sahip birçok madde olmasına rağmen bunlardan sadece dokunmaya ve örmeye elverişli iplik halinde eğrilebilenler tekstil elyafı sınıfına girerler. Tekstil elyafının ticari değerinin olabilmesi için bazı temel özelliklere sahip olması gerekir. Örneğin son ürün çok pahalı olmayacak şekilde yeterli miktarda ve kolay elde edilebilmeli yeterince sağlam esnek ve eğrilebilir olmalıdır.Elyafın eğrilebilmesi için yüzeyinin pürüzlü, çapının her tarafta aynı ve ince olması gerekir. Ayrıca kolaylıkla boyanabilmeli ancak doğal halde istenmeyen renge sahip olmamalıdır. Bugün dokuma hammaddesi olarak kullanılan liflerin sayısı 10000 i geçmektedir. Bunların 700 den fazlasını bitkisel lifler oluşturmaktadır. TEKSTİL LİFLERİ DOĞAL VE KİMYASAL LİFLER OLARAK İKİYE AYRILIR DOĞAL LİFLER A)BİTKİSEL(SELÜLOZİK) LİFLER a)Tek Hücreli (Pamuk) b)Çok Hücreli ba)Sak (gövde) Lifleri (Keten Kenevir Jüt Rami...) bb)Yaprak Lifleri (Sisal..) bc) Meyve Lifleri (Koko...) B)HAYVANSAL(PROTEİN) LİFLER a)Yün ve kıllar (Yün Tiftik Deve tüyü...) b)İpek (Gerçek ipek Yabani İpek) C)MİNERAL LİFLER Asbest... PAMUK Pamuk yıllık bir bitkidir. Hasatı Ağustos ve Ekim aylarında yapılır. Tarlalardan elle veya makinelerle toplanan pamuklara KÜTLÜ PAMUK denir. Kütlü pamuk koza kabukları ve tohumlarından ayrılmak üzere çırçır makinelerine yollanır. Çırçırlanmış pamuklar balyalar haline getirilerek iplik fabrikalarına gönderilir. Pamuk bitkisi Antartika dışında dünyanın her yerinde yetiştirilmektedir. Bunun sonucu olarak çok sayıda ve kalitede pamuk üretilmektedir. Kalite genellikle lif boyu ile doğrudan ilgilidir. Pamuk lifleri lif boylarına göre 3 gruba ayrılır. a)Lif uzunluğu 2.5-6.5 cm olanlar: İnce ve parlak lifler en üst kalitededir. Çapları 10-15 mikrondur b) Lif uzunluğu 1.5-3 cm olanlar: Orta mukavemet orta parlaklıktadır. Dünyada üretilen pamukların büyük kısmı bu kalitededir. (12-17 mikron) c) Lif uzunluğu 1-2.5 cm olanlar: Kaba ve düşük kalitededir. Dayanıklılıkları azdır.(13-22 mikron) PAMUĞUN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Pamuk lifleri kremimsi beyaz renktedir. Renk iklim, yetişme şartları ve bitkinin türüne göre değişir. Havadan kolaylıkla nem alır. % 8.5 kadar nem tuttuğunda kuru hissedilebilir. Islandığında boyca ve ence kısalma gözlenir. Tüm selülozik elyafta olduğu gibi ıslandığında dayanıklılığı %30 civarında artar. PAMUĞUN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Pamuk lifi %100 e yakın oranda selüloz içerdiğinden selülozun tüm kimyasal özelliklerini gösterir.Kuvvetli asitle sıcak ve soğukta bozunur. H2SO4 de tamamen çözünür. Seyreltik asitlerde çürür. Seyreltik bazlar çok az etki eder. Ancak derişik bazlarda özel etkiler görülür.(Merserizasyon) 150oC nin üstündeki sıcaklıklarda bozunmaya başlar. 170oC de ise kavrulur. Direkt güneş ışığı sıcak ve nemli hava dayanıklılığını azaltır. Yakıldığında siyah-gri parmak arasında ezilebilen bir kül bırakır. Yanık kağıt kokusu duyulur. PAMUK LİFİNİN KİMYASAL YAPISI Her pamuk lifi tek hücreli bir tüycükdür. İklim koşullarının iyi gitmemesi , tarımın ihmal edilmesi vb nedenlerle hücre tam olarak gelişemeden ölebilir. Bu tür liflere ÖLÜ PAMUK denir. Her pamuk az veya çok miktarda ölü pamuk içermekle birlikte düşük kaliteli pamukta bunların miktarı daha fazladır. KETEN Keten ortalama 1m boyunda yıllık bir bitkidir. Gövde kısmından elde edilen liflerin boyu yetiştirildiği yere bağlı olarak 30-75 cm arasında değişir. Olgunlaşan bitki kök hizasından kesilir. Gövde kısmından odunsu hücrelerin ve lifleri birarada tutan yapışkan maddelerin uzaklaştırılmasıyla lifli kısım ele geçer.Odunsu kısmın yumuşatılması için çeşitli yöntemler vardır. a)Su ile ıslama b)çiğ ile ıslama c)Kimyasal maddelerle ıslama Islama işlemi sonrasında yapışkan maddelerin uzaklaştırılması için yıkama yapılır. Silindirler arasından geçirilerek yapılan KIRMA işleminin amacı ise odunsu dokunun kırılmasıdır. Esnek olan elyaf bu işlemden zarar görmez. Hallaç işlemi ile odunsu kısımlar liflerden tamamen ayrılır. Lifler eğrilerek istenilen incelikte iplik haline getirilir. Keten elyaf pamuğun iki katı daha sağlamdır.Pürüzsüz ve tüysüz oluşu çabuk kirlenmesini önler. İri gözenekli olduğundan teri hemen çeker. Teri tekrar buharlaştırma özelliği keten kumaşın serin tutmasını sağlar. Kaynar su, deterjanlar ketene etki etmez. Doğal parlaklığı vardır. En istenmeyen özelliği buruşmasıdır. KENEVİR(KENDİR) Liflerinin uzunluğu 90-180 cm arasındadır. Elyafı sert ve kabadır. Ketene göre daha sağlamdır. Suda kolay çürümez. Elyaf elde edilmesi ketende olduğu gibidir. Kenevir kaliteli sicim, ip, balık ağı, yelken bezi, çadır yapımında ve kaba halıların çözgü ipliklerinde kullanılır. JÜT Jüt bitkisinin gövdesindeki liflerden elde edilir. Yeşil gövdeli jütün elyafı daha kalitelidir. Bitki çiçek açtığı zaman gövde kök hizasından kesilir. Daha önce hasat edilen elyaf dayanıksız olur. Geç hasat ise liflerin sertleşmesine ve parlaklığını kaybetmesine neden olur. Islama işlemi 8 gün soğuk suda bekletilerek yapılır. Tahta tokmaklarla dövülen odunsu dokuların içinden lifler elle çekilerek ayrılır. Eğrilebilmesi için yağ-su karışımı ile yıkanarak yumuşatılır. Jüt keten ve kenevir kadar sağlam olmamasına rağmen ucuz olduğu için çok kullanılır. KOKO Hindistan cevizinin meyvesinin üstünü örten lifli tabakadan elde edilir. Suda 6-12 ay bekletilen cevizden ayrılan lifler iplik şeklinde eğrilir. 35-40 kg cevizden 3 kg iplik elde edilir. Suya çok dayanıklıdır. Hasır, çuval, fırça yapımında kullanılır. SİSAL Orta Amerika da yetişen sisal bitkisinin yapraklarından çıkarılan elyaftır. Lif uzunluğu 100-125 cm olup parlaklığı fazladır. Hasır, fırça, şapka yapımında kullanılır. YÜN Yün fabrikasyon amaçları bakımından tarama yünü ve tarak yünü olarak ikiye ayrılır. Tarama yünü KAMGARN yöntemine göre eğrilir. Tarama sırasında tarak dışı edilen kısa liflere tarak yünü denir. STREICHGARN yöntemine göre eğrilen bu ipliklerin kalitesi düşüktür. Yün kalitesi s sayısı ile belirlenir. En düşük kaliteli yün 32,s en yüksek kaliteli ise 90,s dir. YÜNÜN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ a)Yaylanma yeteneği: Bir tutam lif demetini sıkıştırdıktan sonra basıncın kalkması ile demetin eski biçimini ve hacmini almasına yaylanma yeteneği denir.Halı, döşemelik ve yatak yapılacak yün liflerinde bu özellik aranır. Sert lifler bu özelliği daha çok taşırlar. b)Uzama ve esneklik: Yaş haldeki yün başlangıçtaki uzunluğunun %70 ine kadar uzatılabilir. Çekim kuvveti kısa zamanda kaldırılırsa eski boyutuna kısa zamanda geri döner. Kuru yün ise çekildikten sonra kuvvet kaldırılırsa başlangıçtaki uzunluğunun yarısına hemen diğer yarısına da daha uzun sürede geri döner. Buruşan ve torbalanan yünlü giysiler bir süre askıda durmakla yeniden düzelir. c)Keçeleşme özelliği:Yün ve diğer kıl kökenli hayvansal liflerde görülen bu özellik sıcaklık,basınç ve özellikle baz çözeltilerinin etkisi ile mekanik hareketler sonucu elyafın boyca ve ence çekip kısalmasıdır. Battaniye, fötr şapka keçeleştirme işlemi görmüş malzemelerden yapılır. Sık yıkanması gereken malzemelerde istenmeyen bir özellik olan bu olaydan yaralanılmış olur. d)Biçimlenme Yeteneği: Yün ve diğer protein liflerine özgü olan bu özellik geçici veya kalıcı olarak meydana gelebilir. Islatılmış bir yünlü malzeme kurutulurken belli bir basınçla istenen şekilde tutulursa tamamen kuruduğunda bu şekli alır. Ve kuru kaldığı sürece şeklini korur. Ancak ıslatıldığında yeniden eski biçimine döner. e)İncelik: Yapılacak ipliklerin numaralarını ve kullanma yerlerini incelik belli eder. İncelik subjektif ve objektif olmak üzere iki türlü belirlenebilir. Subjektif yöntem el ve göz yardımıyla anlamadır. Ancak inceliğin cihaz yardımı ile yani objektif olarak doğru ve bilimsel bir şekilde belirlenmesi mümkündür. a)Mikroskop b)Lanametre c)Mikroprojeksiyon d)Mikroner ile incelik belirlenebilir. f)Uzunluk:Kaliteyi etkileyen önemli niteliklerden biri olmakla beraber daima incelikle birlikte değerlendirilir. Genel olarak ince yünler kısa, kalın yünler ise uzun olur. Uzunluk iki kısımda incelenir.a)Normal uzunluk veya lüle uzunluğu b)Gerçek uzunluk Yetiştirici tarafından değerlendirilen normal uzunluk lifin kıvrımlı halde iken gösterdiği uzunluktur. Endüstrici tarafından değerlendirilen gerçek uzunluk ise kıvrımları düzeltilince sahip olduğu uzunluktur. Uzunluğu belirleyebilmek için ya teker teker yada demet halinde cetvelle ölçüm yapılır. e)Kıvrımlılık(Ondülasyon) : Yün liflerinin normal uzunlukları ile gerçek uzunlukları arasındaki fark az veya çok kıvrımlı olmalarından ileri gelir. Kıvrımlar açık, normal ve yüksek olarak üçe ayrılır. Çok kıvrımlı liflerin iplikleri ince sağlam ve düzgündür. Yünler kabalaştıkça dalgalar açılmaya başlar. Yetersiz beslenme vb olumsuz şartlarda lifler tamamen düzleşebilir. Bunlara DOGGY yani kıvrımsız yapağı denir. Liflerde kıvrım sayısını ölçmek için KRİMPMETRE kullanılır. YÜNÜN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Yün hem asitlerle hem bazlarla reaksiyon verebilen AMFOTER bir maddedir. Bu özelliği boyamada büyük kolaylık sağlar. Asitlere karşı bazlardan daha dayanıklıdır. İki saat süre ile asitlerle kaynatılabilir. Kuvvetli bazlar yünü hızla çözerler. Zayıf bazlar ise temizleme amaçlı kullanıldığında sıcaklığın 60oC yi geçmemesine dikkat edilmelidir. TİFTİK Tiftik veya Ankara keçisi denilen hayvanlardan elde edilen liflerdir. Dünya piyasasında MOHER denilmektedir. Uzun, parlak ve yumuşak olduklarından tekstilin her alanında (giysi-döşemelik-perdelik-tela-halı ipi) kullanılırlar. Lif inceliği çap genişliğine bağlıdır. Çap 10-90 mikron arasında değişir. Bu nitelik hayvanın genç ve yaşlı olmasına bağlıdır. Hayvan yaşlandıkça lifleri kalınlaşır. Lif uzunluğu deyince iki kırkım arasında yani 12 aylık bir dönemde liflerin gösterdiği büyüme gücü anlaşılır. Lif uzunluğu hayvandan hayvana farklı olabileceği gibi aynı tulup üzerinde de bölgelere göre değişir. Tiftik lifleri renk ve parlaklık bakımından diğer hayvansal liflere göre büyük bir üstünlük taşır. Parlaklığın nedeni kütikül tabakasının fazla çıkıntılı olmamasıdır. . İPEK Dünyada ki ipek üretiminin başlıca kaynağı ipek böcekleridir. İpek böceklerinin larvalarını korumak amacıyla etraflarına ördükleri kozalar ipek liflerinden oluşur. Günlük hayatta kullandığımız ipek bu kozalardan elde edilir. İpek lifleri çok ince, uzun,hafif ve yumuşaktır. Isı yalıtımı sağlaması, boyanabilir, parlak ve yalıtkan bir malzeme olması nedeniyle insanlar tarafından dokumacılıkta, sağlık ve endüstri uygulamalarında kullanılır. Kozadan ipeğin çekilmesinde yani ham ipeğin elde edilmesinde kozalar önce kaynatılır sonra fırçalanır ve uçlar çıkınca birleştirilip eğrilerek iplik halinde elde edilir. Çekme işleminden sonra çile haline getirilen ipek HAM İPEK adı altında piyasaya sürülür. İpekten değişik iplikler değişik adlarla üretilmektedir. 1)Dokuma ipek iplikleri a)Basit bükümlü iplikler b)Bileşik bükümlü iplikler c)Özel iplikler 2)Dikiş İpek İplikleri İpek çekimi sırasında elde edilen esas ürün ham ipektir. Ancak bunun yanısıra ipek artıkları da (deşe) değerlendirilir. Çipez koza: Böceği iyi gelişmeyen veya içinde ölen kozalardır. Bunlardan ikinci kalite ipek çekilir. Çifte koza: Bir çift böceğin beraber meydana getirdikleri kozalardır. (dupion) Delik koza: Tohum üretimi için kelebeklendirilen içi boş ve delik kozalardır. Kamçı başı: Uç bulmak üzere kozalar kabartılırken fırçaya takılan ipek uçlarının birikmesinden oluşan ipek topluluğudur. Tava dibi: İpek çekildikten sonra kazanın dibinde kalan ipek artıklarıdır. İpek İpliği Deşeleri: İpek ipliğinin dokunması sırasında geçtiği işlemlerden arta kalan döküntülerden elde edilir. İpek deşelerinin streichgarn imalatında kullanılmasında sorun yoktur. Yapılan %100 ipek ipliklerine BÜRET ismi verilir. Yün veya bir başka elyafla karışık olarak işleneceğinde çok iyi harmanlama yapılması gerekir. ASBEST Amyant olarak da bilinen doğal mineral lifdir. Kayaların kırılmasıyla açığa çıkarılan lif, çoğunlukla üfleme yöntemiyle çevresindeki diğer maddelerden temizlenir. Böylece elde edilen liflerden yalnızca en uzunları (en az 1 cm) iplik halinde eğrilebilir. Düzgün yüzeyli lifler birbiri üzerinden kolayca kaydığından iplik haline getirilebilmeleri için %10-25 oranında pamuk gibi pürüzlü liflerle karıştırılır. Asbest lifi genellikle beyaz renktedir. Kolay boya tutmaz ve çabuk solar. KİMYASAL LİFLER İnsanlar tarafından yapılan ve yapay lif adı da verilen kimyasal lifler hammaddesinin kaynağına göre iki ana gruba ayrılır. A)REJENERE LİFLER:Yapısal olarak lif olmaya uygun doğal hammaddelerden kimyasal işlemler sonucu elde edilen lifler B)SENTETİK LİFLER: Basit kimyasal maddelerin polimerleştirilmesi ve bu polimerlerin lif haline getirilmesi ile elde edilen lifler PS: Polimer: Monomer adı verilen çok sayıda molekülün birbirine bağlanmasıyla oluşmuş büyük moleküllü yapay yada doğal bileşiklerin ortak adıdır. Monomer: Tek parça Örnek: Tesbih polimer her bir boncuğu monomer KİMYASAL LİFLERİN ELDE EDİLMESİ Kimyasal lif üretiminde üç şart gereklidir. 1)Kullanılan polimer sıvı halde olmalıdır. 2)Sıvı polimer ince deliklerden sabit basınç altında püskürtülmelidir. 3)Deliklerden çıkan sıvı polimerin filament şeklinde katılaşabileceği bir ortam bulunmalıdır. Bu üç madde uygulanarak üç farklı yöntemle yapay lif üretilir. 1)YAŞ EĞİRME YÖNTEMİ: Bu yöntemde polimerin uygun bir çözücü içindeki çözeltisi hazırlanır. Bu çözelti bir koagülasyon(pıhtılaşma) banyosu içinde bulunan spineret başlığına bir pompa yardımıyla sabit basınç altında gönderilir. Polimer çözeltisi ince deliklerden filament şeklinde çıktığından bu biçimde pıhtılaşır. Koagülasyon banyosu polimeri çözelti halinden katı hale getirecek şekilde hazırlanır. SPİNERET BAŞLIKLARI üzerinde elde edilecek filamentin çap genişliğinde bir veya birkaç delik bulunan başlıklardır. Tek delikli spineretten monofilament çok delikli bir spineretten ise multifilament denilen filament demeti elde edilir. 2)KURU EĞİRME YÖNTEMİ: Bu yöntemde polimer çözeltisi hazırlamak için kullanılacak çözücü maddenin kolay uçucu bir madde olması gerekir. Böyle bir çözelti ince deliklerden sabit basınç altında ve içinden sıcak hava geçen odalara püskürtülürse çözücü kolaylıkla buharlaşır geriye filament şeklinde biçimlenmiş polimer madde kalır. Bu yöntemde çözücü olarak kullanılan maddenin kolay uçması yanında ucuz ve tutuşmayan cinsten olması tercih edilir.Spineret başlığından çıkan polimerin sıcak havadan etkilenmesi durumunda sıcak doymuş buhar veya sıcak azot gazı kullanılabilir. 3)YUMUŞAK EĞİRME YÖNTEMİ: Herhangi bir çözücü de çözünmeyen polimerler bu yöntem ile filament haline getirilirler. Bu yöntemde granül halindeki polimer parçaları erime noktası üzerindeki sıcaklığa kadar ısıtılıp sıvı hale getirilirler. Erimiş polimer bir pompa yardımıyla sabit basınç altında spineret başlıklarından içinden soğuk hava akımı geçen odalara püskürtülür. Erimiş polimer soğuk odalarda filament şeklinde katılaşır. GERME-ÇEKME İŞLEMİ Bu üç yöntemden biri ile elde edilmiş filamentler taşıdığı özellikler bakımından henüz tekstilde kullanılmaya uygun değildir. Polimerin sıvı halden katı hale geçmesi molekül zincirlerinin karmaşık olarak düzenlenmesine sebep olur.(Amorf) Tekstil liflerinde ise amorf ve kristalin(düzgün) bölgelerin belli oranlarda birlikte bulunmaları gereklidir. Lifin yapısındaki kristalin bölgeleri arttırmak için germe-çekme işlemi uygulanır. İşlem sırasında filamentler boylarının üç ila on katı uzatılır. Uzatma sırasında iç yapıdaki polimer zincirleri birbirine paralel hale geçer ve aralarındaki kimyasal bağ sayısı artar. Yani kristalin bölgeler oluşur. Bu işlemle filamentin dayanıklılığı artar. Germe-çekme işlemi filamenti hızları farklı iki silindir arasından geçirmek şeklinde yapılır. İlk silindirin hızı ikinci silindirin hızından daha az olmalıdır. Böylece filament boyu uzayarak çekilir. TEKSTÜRE LİF ÜRETİMİ Filamenti doğal liflere benzetebilmek için yapılan işlemlerden biride doğal liflerde bulunan kıvrımları filamentlere kazandırmaktır. Bu şekilde elde edilen ipliklere TEKSTÜRE İPLİK denir. Tekstüre iplikler mekanik ve kimyasal olmak üzere iki şekilde elde edilirler. 1)MEKANİK YÖNTEMLER: a) Sıcak yivli silindirlerle tekstüre lif üretimi: Üzerinde yivler bulunan sıcak silindirler arasından filament demeti geçirildiğinde kıvrımlar oluşur. Filament soğuduğunda kıvrımlar biçim olarak aynen kalır. b)Sıcak katlama ile tekstüre lif üretimi: Bu yöntemde filament demeti içinden sıcak buhar geçirilen bir boru içine gönderilir.Boru içinde biriktirilen filament sıkışarak katlanır. Bu kat yerleri filament demeti boru içinden çıkıp soğuyuncada aynen kalır. c)Bükülerek ısıtma ile tekstüre lif üretimi: Bu yöntemde filament demetleri birbiri üzerine bükülerek ısıtılmaktadır. Bu şekilde bükülmüş filamentler soğutulduktan sonra birbirinden ayrılırsa bükümün şekli filament üzerinde kalır. 2)KİMYASAL YÖNTEMLER: a) Koagülasyon banyosunda lif elde edilirken önce hızlı bir koagülasyon gerçekleştirilir. Bu sırada filamentin dış kısmındaki polimerler katılaşırken iç kısmındakiler henüz yumuşaktır. Böyle yarı koagüle olmuş bir filament şişme etkisi yapan bir sıvı içine batırıldığında filamentin iki ayrı bölgesi farklı şişme gösterir. Buna bağlı olarak filamentte kıvrımlar meydana gelir. b) Aynı polimerin iki farklı türünün aynı filamette kullanılması ile bikomponent lifler elde edilebilir. Bikomponent lif üretiminde dikkat edilecek en önemli nokta kullanılacak polimerlerin kullanılacak polimerlerin belli bir sıvı içinde, sıcak suda, buhar veya kuru ısıtma şartlarında farklı şişme dereceleri ve farklı etkiler göstermesidir. Ancak bu şekilde lif de kıvrım ve bükümler meydana gelebilir. KESME: Filamentleri doğal liflere benzetmek için kesikli elyaf haline de getirmek gerekebilir. Pamuk ve yünle karıştırılacaksa 6-20 cm boylarında, keten-jüt gibi liflerle karıştırılacaksa 15-30 cm boylarında kesilir. Bu şekilde elde edilmiş kesikli lifler iki uçtan saçaklanmış haldedir. Bunlara TOW(saçaklı lif) denir. Kesme işlemi kuru veya yaş halde yapılır. Yaş kesme işlemi koagülasyon banyosundan çıkan liflere uygulanır. Lifler keskin bıçaklarla kesilir. Kuru kesmede ise lifler ya doğrudan kesilir ya da belli aralıklarla aşındırıldıktan sonra bu noktalardan koparılır. DOĞAL HAMMADDELERDEN ELDE EDİLEN KİMYASAL ELYAF (REJENERE LİFLER) Kullanılan polimerin kaynağına göre 5 gruba ayrılırlar. 1)Rejenere selülozik lifler: Değişen koşullar doğal selülozik elyafın yanısıra kimyasal selülozik elyaf tüketimini de geniş ölçüde arttırmıştır. Kimyasal elyaf her ne kadar doğal elyafa erişemese de parlaklığı, yumuşaklığı, fiyatının uygun oluşu gibi bazı özellikleri nedeniyle diğer elyaf türleri arasında belli başlı bir yer alır. Özellikle iç çamaşırları,perdelik ve döşemelik kumaşlar için elverişlidir. Maliyeti düşürmek amacıyla yünlü ve pamuklu malzemelere karıştırılabilir. Gerek yapım metotları gerekse özellikleri bakımından iki tür yapay ipek vardır. Bakır ipeği, Viskoz ipeği.. Yapay ipek elde edilmesinde uygulanan en eski yöntem nitrat yöntemi olmakla birlikte bugün önemini kaybetmiştir. Viskos ipeği çok daha ucuz olduğu gibi daha üstün özelliklere sahiptir. Toplam yapay ipek üretiminin %80-90 oluşturur. Bakır ipeği, viskos ipeğinden daha pahallı olmakla birlikte daha sağlamdır. Pahallı ve dayanıklı malzeme için tercih edilir. Yapay ipek elde etmek için selüloz içeren odunlar veya bitkilerden yararlanılır. Bunlar yeterli miktarda olup basit şekilde elde edilmelidir. En değerli hammadde pamuk artıklarıdır. 2)Rejenere selüloz esterleri: Asetat ve triasetat lifleri bu gruba girerler. Hammaddesi selüloz olmakla birlikte kimyasal yapısı selülozdan farklıdır. 3)Protein Esaslı Kimyasal Elyaf: Doğada bulunan protein kaynaklarından oluşturulan liflerdir. Azlon adı da verilir. Doğal proteinler iki kaynaktan elde edilir. a)Bitkisel protein(mısır,soya fasulyesi,yer fıstığı vb) b) Hayvansal protein (süt kazeini vb) ..Protein esaslı elyaf üretiminde proteinlerin uygun bir çözelti haline getirilerek elyaf şeklinde çekilmesi düşünülmüştür. Çünkü bu tür elyaf yünle karıştırılarak birlikte işlenebilir. Elyaf özelliklerinin iyi olmaması nedeniyle genellikle tek başına kullanılmamakla beraber yüne göre bazı üstünlükleri vardır. Örneğin yüne allerjisi olan kimseler kimyasal elyaftan yapılan giysiyi direkt olarak tenlerine giyebilirler. Hammadde olarak doğal ipek ve yün artıkları kullanılabilir. Elyaf elde edilmesinde birçok proteinle deneme yapılmıştır. Süt proteini KAZEİN,mısır proteini ZEİN, yer fıstığı proteini ARAHİN, soya fasulyesi proteini, pamuk çekirdeği proteini, balık proteini ve jelatin ile başarı sağlanabilmiştir. 4) Alginat Lifleri: Deniz yosunlarından elde edilir. İki önemli özelliği vardır. Biri aleve dayanıklılığı diğeri ise zayıf baz çözeltilerinde bile çözünmesidir. Hatta sabunlu su ile yıkandığında bile çözünür. Basit bir yıkama bile gerektiren tekstil malzemelerinde kullanılamaz. Ancak bir başka elyafla harman yapılarak eğrilir ve dokunursa bitim işlemleri sırasında bazik çözeltilerde işlem gördüğünde alginat lifleri çözünür, geriye diğer elyaftan tek başına dokunması çok güç olan ince kumaşlar elde edilir. (Dantel –Kurdela) Alginat lifleri IR ışınlarınıda geçirmediğinden 2. Dünya savaşı sırasında kamuflaj malzemesi olarak da kullanılmıştır. Ayrıca iplik veya dokunmuş kumaş şeklinde cerrahi amaçlarla da kullanılmaktadır. Alginat yara üzerinde koruyucu bir film oluşturarak kanamayı durdurmaktadır. 5)Kauçuk lifleri: Kauçuk ağacının bitki özsuyundan elde edilir. Belli mevsimlerde ağaç üzerine çizikler atılarak süt şeklinde akan bitki özsuları toplanır. Kimyasal işlemler sonrası latex adı verilen ham kauçuk elde edilir. Kauçuk lifleri tekstilde tek başlarına kullanılmaz. En önemli özelliği esnekliğidir. Bundan yararlanabilmek için pamuk, ipek, naylon gibi liflerle karıştırılarak kemer,korse ve spor malzemelerinin yapımında kullanılır. KİMYASAL HAMMADDELERDEN ELDE EDİLEN KİMYASAL ELYAF (SENTETİK LİFLER) Labratuvarlarda çeşitli yöntemler kullanılarak çok sayıda yapay polimer üretilmiştir. Etilen, propilen gibi birçok basit bileşik düz bir zincir oluşturacak biçimde polimerleştirilebilir. Polietilen şişe ve çeşitli kapların üretiminde kullanılır.Polipropilenden ise dokuma sanayisinde yararlanılır. Vinilklorürün polimerleştirilmesiyle PVC elde edilir. PVC köpük, elyaf gibi çok çeşitli şekillerde üretilebilir. Ester gruplarının polimerleştirilmesi ile elde edilen PES den lif üretiminde yararlanılır. PES lifleri uzatılıp bırakıldığında kolaylıkla eski haline dönen, çok az nem çeken ve 260 C de eriyen malzemelerdir. Uzun süre ışık altında tutulduğunda dayanıklılığının azalmasına karşın renklerinde değişme görülmeyen bu ürünler kimyasal maddelere, yıkanmaya, kuru temizlemeye, böcek ve mikroorganizmalara da dayanıklıdır. PES doğrudan veya başka liflerle karıştırılarak kumaş yapımında, halat, filtre, kayış üretiminde kullanılır. Naylon adıyla bilinen PA larda önemli polimerlerdir. Yanıcı ve zehirli olmayan, renklendirilebilen, ısıya ve aşınmaya dayanıklı bu malzemeler en çok lif halinde dokumacılıkta kullanılır. Bir başka polimer ise PUR dur. Poliüretanlar esnek liflerin, köpüklerin üretiminde kullanılır. PAC lif veya kauçuk yapısındaki polimerlerin genel adıdır. Orlon gibi akrilik lifler en az %85 oranında akrilonitril içerir. Karıştırılan diğer monomerlerin oranı lifin öne çıkarılmak istenen özelliğine göre değişir.
Ödevler
Sınavlar
Materyal Diğer
Planlanmış Öğrenme Faaliyetleri ve Öğretim Yöntemleri